Gorzów Wielkopolski

Kolejny cmentarz wojenny, istniejący po dziś dzień, został urządzony w 1952 roku pomiędzy ulicami: Walczaka, Czereśniową i 9 Maja. Jest to północno-wschodnia część Gorzowa Wielkopolskiego, niedaleko wylotowej drogi krajowej nr 22 w kierunku Wałcza. Powstał on w wyniku powołania społecznego Komitetu Miejskiego dla Ekshumacji i Uporządkowania Grobów Wojennych, w 1948 r. Obszar nowej nekropolii to 3,5 ha. Dalsze prace ekshumacyjne pozwoliły na przeniesienie tutaj, w 1953 r., szczątków z likwidowanego w Zielonej Górze cmentarza radzieckiego. W latach kolejnych przeniesiono także groby z wielu innych miejscowości województwa. Wśród zlikwidowanych, tymczasowych lub stałych miejsc pochówku były te z: Górzycy, Strzelec Krajeńskich, Radówka, Owczar, Pamięcina, Głogowa, Gozdnicy, Drezdenka, Kamienia Małego, Witnicy, Dąbroszyna. Obecnie znajduje się tam 7 571 pochowanych osób. Wśród nich największą grupę stanowią żołnierze Armii Radzieckiej, stąd przez wiele lat cmentarz ten niewłaściwie zwany był „radzieckim”. Jest to jednak cmentarz wojenny, na którym leżą ludzie różnych narodowości i wyznań. Wśród nich jest: 5 972 żołnierzy Armii Radzieckiej, 433 żołnierzy Wojska Polskiego oraz 1 160 obywateli narodowości belgijskiej, czeskiej, francuskiej, holenderskiej, jugosłowiańskiej, niemieckiej, norweskiej, radzieckiej, ukraińskiej, polskiej, słowackiej oraz obywateli z Wielkiego Księstwa Luksemburg, a także 2 z Włoch i 4 nieustalonego pochodzenia. Ci ostatni to ofiary terroru hitlerowskiego ekshumowane z cmentarza w Słońsku. Poświęcona jest im granitowa tablica, umieszczona na brukowanym placu, w bocznej części cmentarza. Dowiadujemy się z niej, że leżą tam ludzie pomordowani w niemieckim obozie koncentracyjnym, w więzieniu Zuchthaus Sonnenburg, a także więźniowie zamordowani w ramach akcji „Nacht und Nebel”, w nocy z 30 na 31 stycznia 1945 roku. Tuż obok stoją cztery duże tablice z nazwiskami zidentyfikowanych osób, a za nimi wydzielone krawężnikami miejsca pochówku.

Sama nekropolia, przemieszczając się ul. Walczaka samochodem lub tramwajem, jest dobrze widoczna. Niedaleko ulicy, za ażurową bramą, widać równe szeregi prostokątnych płyt betonowych z pięcioramiennymi, złotymi gwiazdami lub czerwonymi krzyżami. Można na nich znaleźć nazwiska pochowanych osób, lub informację o tym, ile niezidentyfikowanych ciał tam złożono. Z daleka, na końcu długiej, wyłożonej płytami alei, góruje pomnik-obelisk. Z przodu posiada on płaskorzeźbę, przedstawiającą krzyż Virtuti Militari, zaś po obu stronach wyryte ma pięcioramienne gwiazdy. Groby żołnierzy Armii Czerwonej zajmują prawą i pewien fragment lewej części cmentarza. Po lewej stronie znaleźć można także groby polskie, oznaczone krzyżem grunwaldzkim. Znajduje się tam kwatera jeńców wojennych z Oflagu II C Woldenberg. Szczątki przeniesiono tutaj podczas likwidacji cmentarza jenieckiego w Dobiegniewie. Miejsce ich złożenia wyznacza wysoki pomnik z tablicą pamiątkową oraz listą 53 nazwisk.

Na całym cmentarzy wyznaczono alejki i obsadzono je wokół drzewami. Nekropolia jest ciągle odnawiana, a w akcję dbania o nią włączają się całe szkoły, a nawet przedszkola.

Na dziś dzień udało się zidentyfikować 3 025 osoby z 7 571 tam pochowanych.