Rosjanie kierują się do Kołobrzegu

W związku z tą dyrektywą, już z końcem lutego 1945 r. w stronę ujścia Parsęty skierowano elementy 11. Korpusu Pancernego. Ich czołówkę stanowiła 45. Brygada Pancerna Gwardii pod komendą pułkownika Nikołaja Morgunowa. Formacja ta, w ciągu 12 godzin pokonała dystans ponad 70 km, docierając z rejonu Świdwin-Sławoborze na przedpola Festung Kolberg.

4 marca kilka T-34/85 z desantem piechoty na pancerzach wjechało do Gościna, gdzie doszło do konfrontacji z żołnierzami francuskiej 33. Dywizji Grenadierów SS „Charlemagne”. Inny oddział dotarł w tym czasie do Rościęcina. Tam udało mu się zniszczyć, ważne dla niemieckiej twierdzy nad Parsętą, ujęcie wody. Kolejna grupa, szarżując ul. Trzebiatowską wdarła się za pierwszy pierścień obrony miasta; powstrzymali ją dopiero na brzegu Kanału Drzewnego grenadierzy niemieckiego Batalionu Alarmowego „Hempel”. Niezależnie od lokalnych potyczek, Rosjanie otworzyli ogień w kierunku dzielnicy uzdrowiskowej. Od pocisków dział pancernych zapaliły się również baraki Szkoły Torpedystów Kriegsmarine, zlokalizowane przy dzisiejszych ulicach Solnej i Śliwińskiego.

Krótko po pojawieniu się czołówki gwardyjskiej w Kołobrzegu, do Więcemina dotarł sztab pułkownika Morgunowa. Tam również zanotowano informację o pierwszym poległym w bojach o Festung Kolberg żołnierzu Armii Czerwonej. Był nim dowódca czołgu – porucznik Dogodow. Rozpoczęły się próby przełamania nieprzyjacielskich umocnień z kilku kierunków, między innymi drogą przez Dygowo i Stramnicę oraz Ząbrowo i Pustary. Mocno przedwcześnie, do Moskwy nadano depeszę: „Kołobrzeg wzięty”.

W nocy przed drugim dniem bitwy pododdział rozpoznawczy radzieckiej Brygady dotarł w okolice Niekanina. Załogi postanowiły na dalszy manewr poczekać do rana. O świcie, odpoczywających czołgistów zaskoczyła prawdopodobnie francusko-niemiecka grupa bojowa, która wcześniej wyłamała się z oblężonego Karlina. Żaden z czerwonoarmistów starcia nie przeżył. Na polu bitwy płonęło też pięć wraków. W tym samym czasie, w krytycznej sytuacji znaleźli się również członkowie II batalionu, których czasowo okrążono w zabudowaniach Kołobrzegu. W celu wzmocnienia siły uderzeniowej, tej samej doby pod miasto sprowadzono dodatkowo radziecki 362. pułk artylerii pancernej, 270. pułk moździerzy Gwardii oraz, również gwardyjski, 9. samodzielny batalion motocyklowy. Zgrupowania te rozpoczęły działania z rejonu Zieleniewa.

Udział 45. Brygady Pancernej Gwardii w zdobywaniu miasta przerwał rozkaz kierujący całość 1. Armii Pancernej generała Katukowa spod Świdwina i Białogardu w rejon Trójmiasta. Obsadzone odcinki zaczęto przekazywać żołnierzom 6. Dywizji Piechoty Wojska Polskiego.

Kolejną jednostką Armii Czerwonej, która włączyła się do oblężenia największego portu Pomorza Środkowego, była złożona z trzech pułków strzelców (1061., 1063. i 1065.), 815. pułku artylerii oraz 340. dywizjonu artylerii pancernej, 272. Świrsko-Pomorska Dywizja Strzelców pod komendą pułkownika Mieszkowa. Jej żołnierze podeszli na wschodnie przedpola twierdzy 6 marca wprost spod Koszalina. Pozbawieni wsparcia wozów bojowych, które w tym czasie podążały w przeciwną stronę – nad Zatokę Gdańską, piechurzy obsadzili posterunki w okolicach Niekanina. Część dotarła także aż do Budzistowa.

Dwie doby później rozpoczęli pierwszy szturm Kołobrzegu, skoncentrowany przede wszystkim wzdłuż linii kolejowych z Białogardu i Koszalina. W rękach czerwonoarmistów znalazły się Luboszyce. Niepowodzeniem zakończyło się zbrojne włamanie do koszar przy dzisiejszej ul. Koszalińskiej oraz kompleksu gazowni; ostatecznie zdecydowano o odwrocie do Mirocic. 9 marca w rękach Rosjan znalazł się Szaniec Waldenfelsa. Mimo kontrataków utrzymali go do końca bitwy.

Nieco ponad tydzień przed kapitulacją niemieckiego garnizonu, 272. Dywizja przeszła do działań defensywnych, ustępując pola kolejnym jednostkom Wojska Polskiego włączającym się do oblężenia. Ostatecznie 13 marca została zluzowana przez 4. Dywizję Piechoty im. Jana Kilińskiego, dzięki czemu mogła zająć pas obronny wzdłuż wybrzeża Ustronie Morskie-Mielno.

Trzy dni później na odcinku formacji pułkownika Mieszkowa pojawiła się kolejna jednostka Armii Czerwonej, 6. Leningradzka Brygada Artylerii Rakietowej pod dowództwem pułkownika Łobanowa. Wyposażona w wyrzutnie typu „Katiusza” rozpoczęła intensywny ostrzał kołobrzeskiej starówki. 74 rakiety zniszczyły między innymi wizytówkę miasta – bazylikę mariacką. Zgrupowanie to pozostało na stanowiskach bojowych do końca oblężenia, uczestnicząc także w ostrzeliwaniu ostatniej linii niemieckiej obrony oraz samego portu.

Na zakończenie warto przypomnieć, że Rosjan nie brakowało także w szeregach 1. Armii Wojska Polskiego. Jak ustalili historycy, w marcu 1945 r. stanowili oni blisko połowę wszystkich etatów w jednostkach nacierających ramię w ramię z Armią Czerwoną. Wielu z nich, jak chociażby dowódca 3. Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta, było weteranami wojny polsko-bolszewickiej, rzecz jasna po stronie atakującej.

 

Jednostki Armii Czerwonej uczestniczące w bitwie o Kołobrzeg:

• Świrsko-Pomorska Dywizja Strzelców,
• Leningradzka Brygada Artylerii Rakietowej,
• Brygada Pancerna Gwardii,
• pułk moździerzy Gwardii,
• pułk artylerii pancernej,
• 9. samodzielny batalion motocyklowy Gwardii.

Bój o Kołobrzeg – najbardziej krwawa bitwa 1. AWP

To jedno z największych starć w dziejach oręża polskiego. Podczas walk o Kołobrzeg w marcu 1945 r. życie straciło ponad 1,2 tys. polskich żołnierzy.

W pierwszej połowie lutego 1945 r., siłami 1. i 2. Frontu Białoruskiego rozpoczęła się Operacja Pomorska Armii Czerwonej. Jej priorytetowym celem było osiągnięcie w jak najkrótszym czasie brzegu Bałtyku, a co za tym idzie – rozcięcie toczącej boje w tej części Europy, niemieckiej Grupy Armii Wisła. Jak miało się okazać, jednym z kluczowych epizodów drugiego etapu tych działań, ostatecznie wieńczącym zwycięstwo nad III Rzeszą w środkowej części Pomorza, były walki, które 1. Armia Wojska Polskiego stoczyła w Kołobrzegu.

Nie jest tajemnicą, że miasto to nie miało dla reżimu w Berlinie większego znaczenia strategicznego, choć ze swym dużym portem pełniło rolę ważnego punktu przerzutowego dla dziesiątek tysięcy uciekających na zachód, niemieckich cywilów. Zdecydowanie bardziej istotne okazało się znaczenie propagandowe Kołobrzegu zwłaszcza po emisji na początku 1945 r. superprodukcji filmowej „Kolberg” w reżyserii Veita Harlana. Obraz sławił niezłomną postawę kołobrzeżan podczas oblężenia przez Wielką Armię Napoleona, windując kurort nad Bałtykiem na pozycję absolutnego symbolu oporu nawet wobec zdecydowanej przewagi nieprzyjaciela. Narracja ta wpisywała się w ogólne idee lansowane przez narodowosocjalistycznych decydentów w obliczu nieuchronnej klęski na froncie wschodnim.

Rankiem, 4 marca 1945 r., z kierunku Więcemina, atak na Kołobrzeg przypuściła radziecka 45. Brygada Pancerna Gwardii. Mimo, że czołgom udało wedrzeć się aż do Kanału Drzewnego, załogi do odwrotu zmusili grenadierzy Batalionu Alarmowego „Hempel”. Mimo nadania do Moskwy komunikatu o zdobyciu miasta, walki z udziałem Armii Czerwonej przedłużyły się kolejne dwie doby. Stanowiło to jeden z powodów przekazania zadania zdobycia Festung Kolberg dowodzonej przez generała Stanisława Popławskiego, 1. Armii Wojska Polskiego. Udział żołnierzy z orłami na czapkach akurat w tym boju miał także stanowić symboliczne zwieńczenie rozpoczętego na linii Wału Pomorskiego szlaku piastowskiego księcia Bolesława III Krzywoustego, zdobywcy Kołobrzegu z 1107 r. oraz potwierdzić dążenia nowej, powojennej Polski do szerokiego dostępu do Bałtyku.

Do realizacji rozkazu Stawki skierowano grupę bojową pod komendą zastępcy dowódcy 1. AWP ds. liniowych, generała Marka Karakoza. Jej trzon stanowiły trzy dywizje piechoty: 3. im. Romualda Traugutta, 4. im. Jana Kilińskiego oraz 6., której pododdziały jako pierwsze, 6 i 7 marca 1945 r. podeszły pod miasto. Już w toku bitwy zgrupowanie wsparły 2. i 3. Brygada Artylerii Haubic, 4. pułk czołgów ciężkich, 1. pułk moździerzy i szereg innych, polskich jednostek. Łącznie, podczas mniej więcej dwu-tygodniowej bitwy, przez miasto nad ujściem Parsęty, rotacyjnie, przewinęło się ponad 28 tys. żołnierzy generała Popławskiego.

Wbrew szczątkowym informacjom wywiadu, Twierdza Kołobrzeg była przygotowana do obrony. Instalacje umocnień oraz zapór przeciwko pojazdom i piechocie rozpoczęto nad ujściem Parsęty jesienią 1944 r. Liczebność Wehrmachtu w mieście do dziś stanowi przedmiot dociekań historyków, wahając się od 6 do ponad 10 tys. osób pod bronią, uwzględniając tworzone ad hoc kompanie pospolitego ruszenia – Volkssturmu. Obrońcy Festung Kolberg dysponowali także pewną liczbą broni rakietowej, improwizowaną Grupą Pancerną Beyer oraz wyposażoną między innymi w działa przeciwlotnicze kalibru 105 mm, Grupą Artylerii Schleiff. Z morza wspierały ich okręty marynarki wojennej III Rzeszy w tym dwa pancerniki kieszonkowe (ciężkie krążowniki): Admiral Scheer oraz Lützow. Tuż przed rozpoczęciem walk sprowadzono także ze Szczecinka niekompletny pociąg pancerny Panzerzug 72A.

Pierwsze uderzenie na zewnętrzny pierścień obrony, zarazem pierwszy z trzech, Polacy przypuścili 7 marca. Współcześnie wymiar symboliczny, przywoływany między innymi w kulturze popularnej mają zacięte walki o kościół św. Jerzego na Lęborskim Przedmieściu, gazownię przy dzisiejszej ul. Koszalińskiej czy „Białe” (ul. Mazowiecka) oraz „Czerwone” (ul. Jedności Narodowej) koszary. Krwawe starcia z udziałem grup bojowych piechoty 1. AWP odnotowano w ciągu kolejnych 10 dni także w Śródmieściu, okolicach dworca kolejowego i parowozowni. Nalot na Kołobrzeg przeprowadziły także samoloty 2. Mieszanej Dywizji Lotniczej Wojska Polskiego.

Już dobę po przystąpieniu przez żołnierzy generała Popławskiego do oblężenia Twierdzy Kołobrzeg, pierwsi jego podkomendni, w Grzybowie, stanęli nad brzegiem Bałtyku. Niedługo potem podobnego wyczynu dokonano w rejonie Szańca Waldenfelsa (dziś: Kamienny Szaniec). 13 marca Polacy przekroczyli linię Parsęty stając na południowym skraju portu – ostatniego, niemieckiego punktu oporu. Trzecia linia obrony Festung Kolberg padła po 24 godzinach walk – 18 marca 1945 r. Tego samego dnia, późnym popołudniem na tarasie strzegącego wejścia do portu Fortu Ujście odprawiono uroczystą mszę świętą i zorganizowano ceremonię zaślubin 1. i 2. Armii Wojska Polskiego z morzem.

Obok walk o klasztor Monte Cassino oraz Powstania Warszawskiego, bój o Kołobrzeg był jedną z największych bitew polskiego żołnierza w okresie II wojny światowej. Pod gruzami, niekiedy zniszczonych w ok. 90% dzielnic, spoczęło przeszło 1,2 tys. poległych Polaków. Krwawymi lecz złoconymi zgłoskami bój nad Bałtykiem trwale wpisał się do kroniki rodzimego oręża stając się też jednym z fundamentów polskiego Pomorza.

Forsowanie Odry

Początek działań bojowych przypadł na popołudnie dnia 4 lutego 1945 r. Pierwsze do walk włączyły się sowieckie czołgi z 219 Brygady Pancernej 1 Korpusu Zmechanizowanego. Atak rozpoczął się natarciem około siedmiu czołgów z rejonu Lisiego Pola…