Myślibórz
Cmentarz wojenny w Myśliborzu powstał w czasie, gdy podjęto decyzję o ekshumacji grobów znajdujących się na myśliborskim rynku i przed Myśliborskim Domem Kultury, który w 1945 roku pełnił rolę szpitala polowego. Spoczywa tam obecnie 72 polskich żołnierzy oraz 647 radzieckich. Myślibórz znajduje się na południowym pograniczu województwa zachodniopomorskiego.
W 1945 roku niemiecki Soldin stanowiło istotny punkt na sowieckim szlaku wojennym, prawdopodobnie poprzez ułożenie na trasie kolejowej między Kostrzynem a Poznaniem. Miasto znalazło się na szlaku 61 Armii, wchodzącej w skład 1 Frontu Białoruskiego. Podobnie jak w przypadku innych miast tego regionu, są wątpliwości co do daty zajęcia miasta przez wojsko. Zgodnie z oficjalnymi dokumentami miało to miejsce 1 lutego 1945 roku.
Relacje świadków wskazują jednak, że miasto zostało przejęte już 31 stycznia.
Zgodnie z przekazami ustnymi oraz zebranymi relacjami, samo miasto udało się zdobyć bez walki. W godzinach popołudniowych, 31 stycznia, akcję zdobywania miasta rozpoczął kapitan Taranienko. Jego oddział zwiadowców był częścią batalionu 210 pułku piechoty. Wchodził on w skład 4 Armii Pancernej gwardii Armii Czerwonej. Już dwie godziny po rozpoczęciu działań zbrojnych udało się zabezpieczyć miasto. Zwiadowcy mieli stracić wtedy 3 ludzi, m.in. Kolę Prokopowa – pochowanego nad brzegiem Myśli, koło mostu.
Zwycięstwo obwieścił komunikat wojenny Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej z dnia 2 lutego. Brak walk w mieście wskazuje, iż większość pochowanych na cmentarzu wojennym żołnierzy pochodziło albo z okolicznych miejsc pochówków albo umarło w szpitalu polowym, znajdującym się na terenie miasta.
Dębno
Pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej znajdujący się na pl. Zwycięstwa w Dębnie, skrywa zbiorową mogiłę, w której pochowanych jest 3703 żołnierzy radzieckich. Biorąc pod uwagę, iż miasto zostało zdobyte praktycznie bez walk, dziwić może ich ilość. Zmarli oni na terenie miasta, gdyż znajdowały się na jego obszarze liczne lazarety, gdzie zwożono rannych z całego obszaru nadodrzańskiego. Zmarłych chowano tuż przy tymczasowych szpitalach, a w latach powojennych dokonano ich ekshumacji i przeniesiono do miejsca, gdzie obecnie znajduje się pomnik. Z samego Dębna zwieziono 1287 ciał żołnierzy, zaś resztę z okolicznych miejscowości.
Jako oficjalną datę wyzwolenia Dębna podaje się 4 lutego 1945 r., jednak poddawana jest ona przez historyków i regionalistów w wątpliwość. Wspomnienia mieszkańców wskazują raczej na datę 31 stycznia, co pokrywa się z informacjami na temat przesuwającego się frontu.
Chojna
Cmentarz wojenny żołnierzy radzieckich w Chojnie posiada 58 zbiorowych mogił, gdzie pochowanych jest 3985 żołnierzy. Sama ich ilość nasuwa naturalnie pytanie, skąd tyle poległych w tym regionie. Prawdopodobnie większość z nich brała udział w zdobyciu Chojny oraz okolicznych wsi. Ich przeciwnikami byli Niemcy, będący częścią oddziału Waffen-SS, dowodzonego przez SS-Obersturmbannführera Ottona Skorzeny’ego, stacjonujący w rejonie Schwedt. W ich skład wchodził m.in. SS-Fallschirmjäger-Bataillon 600. Właśnie trzecia kompania tej jednostki miała być odpowiedzialna za obronę Barnkowa oraz Chojny. Nie jest znana ich dokładna liczebność, chociaż przekazy ustne mówią o 50 żołnierzach, do których dołączyło potem 600 innych, z jednostki Volkssturmu z Hamburga. Wspomnienia SS-Obersturmbannführera Skorzeny’ego wskazują na to, że w walkach brali udział także członkowie Volkssturmu z Chojny, a także wycofujący się ze wschodu. Mieszkańcy wspominali, iż wcześniej z Chojny wyjechali żołnierze Volkssturmu i Hitlerjugend, którzy po walkach w Kostrzynie byli w małej liczbie oraz nie posiadali zdatnego do walk uzbrojenia. Oddziały stacjonujące w mieście nie posiadały żadnej ciężkiej broni, którą mogliby powstrzymać sowiecką broń pancerną oraz artylerię.
Początek działań bojowych przypadł na popołudnie dnia 4 lutego 1945 r. Pierwsze do walk włączyły się sowieckie czołgi z 219 Brygady Pancernej 1 Korpusu Zmechanizowanego. Atak rozpoczął się natarciem około siedmiu czołgów z rejonu Lisiego Pola. Pierwszy opór napotkały one dopiero w okolicach centrum miasta, co zmusiło je do wycofania się w kierunku drogi na Trzcińsko-Zdrój. Intensywne walki rozgorzały wtedy przy stanowiskach znajdujących się tuż przy linii kolejowej, gdzie okopały się jednostki Volkssturmu. Nieco później, w sąsiedniej miejscowości Barnkowo, walkę z sowieckimi żołnierzami stoczyli żołnierze SS-Fallschirmjäger-Bataillon 600. Posiadane sprawozdania z tych potyczek znacznie różnią się od siebie, w zależności od strony, która przedstawiała scenariusz walk. Pewnym jest jednak, że wzrastająca przewaga strony sowieckiej zmusiła oddziały niemieckie do oddania miasta. Walki trwały do około piątej nad ranem 5 lutego 1945 r.
Mimo rozbieżnych informacji co do ilości zniszczonych czołgów sowieckich, najczęściej pojawia się liczba od 4 do 9 w samej Chojnie, do nawet 16 w walkach tak o Chojnę jak i Barnkowo.
Wśród zmarłych w tych walkach można odnaleźć żołnierzy sowieckich z 219 Brygady Pancernej oraz 35 Brygady Zmechanizowanej z 1 Korpusu Zmechanizowanego.
Mimo intensywności walk, które trwały kilkanaście godzin, nie było dużych strat w ludności cywilnej. Wśród zmarłych wymieniani są: Albrecht Erwin, Albrecht Hedwig, Otto Fanselow oraz Emil Kickhöfel. Z zabudowań ucierpiał najbardziej dworzec kolejowy oraz kamienice znajdujące się przed Bramą Barnkowską oraz przy Königstraße (ul. Bolesława Chrobrego). Ogromnych zniszczeń doznało kilkanaście budynków w centrum miasta, ostrzelanych przez sowieckie czołgi. Uszkodzony został wtedy także ratusz. Duże straty w ludziach po stronie sowieckiej tłumaczyć można silnym okopaniem się wojsk niemieckich oraz taktyką polegająca na uwikłaniu radzieckich oddziałów w walki w mieście, w których strona atakująca musiała ponieść cięższe straty.
Tekst w oparciu o:
T. Zgoda, Walki o Königsberg, „Rocznik Chojeński” 2012(4), s. 239-249, oraz o przekazy ustne mieszkańców oraz nieopublikowane wspomnienia.
Karolczak, Myśliborski rok ’45. Kalendarium wydarzeń, Myślibórz 1995.
Maciej Kościuszko, Pamięć wskrzeszona i pamięć zniekształcona: okoliczności egzekucji zakładników z Soldin w 1945 roku w kontekście pamięci zbiorowej, Edukacja Humanistyczna nr 2 (33), 57-71, 2015.
Filmy z miejsc pamięci
Zobacz co przygotowaliśmy dla Was nowego. Zbadaliśmy miejsca bitew, posłuchaliśmy miejscowych ludzi zajmujących się historią i rekonstrukcją. Namówiliśmy ich, aby pokazali Wam miejsca, w których gineli żołnierze.
Przełamanie Wału Pomorskiego
Decyzję o wykorzystaniu Pommernstellung w działaniach obronnych podjęto latem 1944, gdy czołówki Armii Czerwonej stanęły na okupowanych terenach Polski. W sierpniu powołana została Komendantura Rozbudowy Umocnień w Szczecinku…
Jak zdobyto Kołobrzeg
Udział 45. Brygady Pancernej Gwardii w zdobywaniu miasta przerwał rozkaz kierujący całość 1. Armii Pancernej generała Katukowa spod Świdwina i Białogardu w rejon Trójmiasta. Obsadzone odcinki zaczęto przekazywać żołnierzom 6. Dywizji Piechoty…
Dalsze działania
Poszukujemy nowych wiadomości
Nasza praca nigdy się nie kończy! Ciągle poszukujemy nowych informacji o odwiedzanych przez nas miejscach. Jeśli posiadasz wiedzę, bądź materiały związane z miejscami w których byliśmy, prosimy o kontakt!
dofinansowanie
Projekt dofinansowany ze środków Centrum
Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
w ramach V, VII, VIII, IX Otwartego Konkursu
i Otwartego Konkursu Zdalnie.
Formularz
Napisz do nas!
Poszukujemy nowych faktów i treści. Pomożesz?