Piła-Leszków

Jest to wielonarodowościowy cmentarz jeniecki z okresu I wojny światowej, obok którego jest cmentarz żołnierzy radzieckich, sąsiadujący na swojej wschodniej granicy z dawnym cmentarzem ewangelickim, na którym grzebano mieszkańców południowo-wschodnich przysiółków, leżących lata temu w granicach Piły. Całość kompleksu cmentarnego obejmuje obszar ponad 3 hektarów, znajdujący się po dwóch stronach ulicy, co nie ułatwia władzom opieki nad nim. Obecnie przeszedł on wiele remontów oraz prac rekonstrukcyjnych, tak, by okazać szacunek tym, którzy zmarli na tym obszarze.

Największym z obecnych na tym terenie miejsc pochówku jest Cmentarz jeniecki z czasów I wojny światowej. Leży tam ponad 2600 jeńców wojennych z armii państw ententy z okresu I wojny światowej, zmarłych w niemieckim obozie jenieckim w Pile. Sam obóz powstał po klęsce Rosjan pod Tannenbergiem. W wyniku trafienia do niewoli ogromnej rzeszy żołnierzy rosyjskich, władze niemieckie zdecydowały się budowę obozu jenieckiego na wschodnich przedmieściach Piły. Z czasem trafili do niego żołnierze innych państw ententy: Brytyjczycy, Francuzi i Belgowie. Historycy podają, iż mogło w nim przebywać nawet 45 tysięcy uwięzionych. Dramatyczne warunki bytowe spowodowały epidemie śmiertelnych chorób, z których największe żniwo zebrała cholera. W 1915 roku władze wojskowe utworzyły cmentarz przeznaczony na pochówek zmarłych jeńców. Był to zalążek obecnego cmentarza, umiejscowionego w rejonie osady Plöttke, czyli obecnego Leszkowa. Według znanych nam źródeł pochowany na tym terenie przedstawicieli wielu narodów, wśród nich znaleźli się: Anglicy, Francuzi, Belgowie, Rosjanie, Polacy, Litwini, Łotysze, Żydzi i inni. Największą grupą byli jednak nadal żołnierze armii rosyjskiej, stąd przed II wojną światową nekropolię nazywano „Russen Friedhof”.

W latach powojennych założono tuż obok cmentarz żołnierzy radzieckich. W wyniku prac ekshumacyjnych, prowadzonych w latach 1949–1953, powstał cmentarz żołnierzy radzieckich i polskich poległych w trakcie walk o Piłę. Cmentarz ten był utrzymywany w bardzo dobrym stanie, czego nie można powiedzieć o sąsiadującym cmentarzu jenieckim, który był wielokrotnie dewastowany. Rozebrana została także jego kaplica i część pomników, zniszczono lub rozkradziono wiele nagrobków. Sytuację starszej nekropolii poprawiło wpisanie, w 1983 r., do rejestru zabytków. Dokonano wtedy licznych prac restauracyjny, m.in. ustawiono dwa nowe pomniki i odnowiono istniejące, utwardzono alejki, zrekonstruowano także niektóre nagrobki. Nie przerwało to dewastacji oraz kradzieży metalowych elementów ogrodzeń. Sytuacja ponownie ulegał poprawie, gdy wojewoda wielkopolski powierzył powiatowi pilskiemu opiekę nad nekropolią. Od tego czasu dokonano wielu napraw oraz zadbano o zieleń.

Leżący po przeciwległej stronie Cmentarz wojenny żołnierzy radzieckich i polskich, poległych w Pile oraz jej okolicach, zorganizowany został w latach pięćdziesiątych. Umiejscowiony jest on na zboczu skarpy doliny rzeki Gwdy. Zostało tam pochowanych 1372 żołnierzy rosyjskich, którzy zginęli głównie w styczniu 1945 r., podczas walk o Piłę. Obok nich złożono ciała 185 żołnierzy Wojska Polskiego, zmarłych w szpitalu w Pile od ran poniesionych we wrześniu 1939 r. . Pochowano tam także osoby cywilne, w tym dzieci, zamęczone w hitlerowskich obozach pracy w Pile.

Przy wejściu stoi znacznych rozmiarów pomnik symbolizujący żołnierza z napisem „Piła. Leszków” oraz głaz z inskrypcją „Cmentarz Wojenny Żołnierzy Radzieckich i Polskich”. Cmentarz rozsiany jest na wzgórzu o powierzchni 1,2 ha. Ułożony został w kształcie zbliżonym do kwadratu, rozplanowany jest jednak swobodnie, ze względu na nierówność terenu. Teren jest uporządkowany, a inskrypcje na mogiłach czytelne. Miejsca pochówku są pooddzielane od ścieżek niewielkimi, betonowymi obwódkami. Na wzgórzu stoi, widoczny z daleka, kamienny obelisk o kształcie ostrosłupa, otoczony kamiennym ogrodzeniem. U dołu obelisku umieszczono czerwoną gwiazdę oraz datę 1945.